Στην εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν Το Σπίτι της Ευρώπης και το Ροδιακό Κέντρο Ιστορικών και Κοινωνικών Ερευνών – Rhodes Project ΚΣΕ, με θέμα: Το Κοινωνικό Πρόσωπο της Ευρώπης μετά την κρίση», μίλησε η Ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κ. Κούνεβα.
Στην εκδήλωση μίλησαν επίσης η Εντεταλμένη Περιφερειακή Σύμβουλος για θέματα Εθελοντισμού, Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και Μετανάστευσης, Χαρούλα Γιασιράνη και ο Πρόεδρος του Σπιτιού της Ευρώπης στη Ρόδο, Μιχάλης Καβουκλής, ενώ χαιρετισμό απεύθυνε ο Βουλευτής Δωδεκανήσου Νεκτάριος Σαντορινιός. Την συζήτηση συντόνιζε η δημοσιογράφος του σταθμού «Στο Κόκκινο» Ρόδου, Πόλυ Χατζημάρκου.
Ολόκληρη η ομιλία της Κ. Κούνεβα:
Αγαπητές φίλες,
Αγαπητοί φίλοι,
Καλησπέρα σας
Ευχαριστώ για την πρόσκληση τους διοργανωτές αυτής της εκδήλωσης, που μου έδωσε την ευκαιρία να δω έστω και για λίγες ώρες το όμορφο και πολύ διάσημο νησί σας. Είναι το τρίτο νησί της Ελλάδας που επισκέπτομαι στα 15 χρόνια που ζω εδώ.
Επιτρέψτε μου μια πρώτη παρατήρηση με αφορμή τον τίτλο της εκδήλωσής σας. Μιλάμε για το «Κοινωνικό πρόσωπο της Ευρώπης μετά την κρίση».
Είμαστε, όμως, πράγματι «μετά την κρίση»;
Δυστυχώς, όχι. Νομίζω ότι έχει πολύ μικρή σημασία το γεγονός ότι όλες οι χώρες της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, με εξαίρεση την Ελλάδα, δεν βρίσκονται σε ύφεση, δηλαδή έχουν κάποια μικρή ανάπτυξη. Είναι μια ανάπτυξη που διατηρείται με το ζόρι. Όπως ξέρετε, εδώ και ενάμιση χρόνο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ρίχνει κάθε μήνα 60-80 δισεκατομμύρια ευρώ σε αγορές ομολόγων, υποτίθεται για να τονώσει την οικονομία. Έχει δώσει δηλαδή μέχρι τώρα σχεδόν 1 τριςεκατομ.€.
Δεν ξέρω αν θα υπήρχε έστω και αυτή η μικρή ανάπτυξη στην Ευρωζώνη χωρίς αυτά τα χρήματα.
Όμως, πέρα από αυτό, είμαστε στην καρδιά της κρίσης της Ευρώπης για πολλούς λόγους, και όχι μόνο για οικονομικούς. Το δημοψήφισμα στη Βρετανία και η επιλογή των Βρετανών υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει ότι η Ευρώπη περνάει μια τεράστια και πολύπλευρη κρίση: κρίση εμπιστοσύνης από τους ίδιους τους Ευρωπαίους πολίτες, κρίση δημοκρατίας, διότι οι αποφάσεις που παίρνονται στις Βρυξέλλες δεν παίρνουν υπόψη τις αγωνίες των ανθρώπων, ακόμη και κρίση πολιτισμού, όπως απέδειξε ο απάνθρωπος τρόπος που χειρίστηκαν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες το προσφυγικό πρόβλημα. Γίνεται κριτική στους Βρετανούς πολίτες που ψήφισαν το Brexit παρασυρόμενοι από τα συνθήματα της ακροδεξιάς κατά των μεταναστών. Μήπως όμως η πολιτική της ευρωπαϊκής ηγεσίας και των κρατών που έκλεισαν τα σύνορά τους στους πρόσφυγες έκανε κάτι διαφορετικό;
Η δεύτερη παρατήρηση που θα ήθελα να κάνω πάνω στο θέμα της εκδήλωσης είναι πάνω στη φράση «Κοινωνικό πρόσωπο της Ευρώπης». Πρέπει πραγματικά να αναρωτηθούμε: υπάρχει αληθινά αυτό το «κοινωνικό πρόσωπο»; Κι αν υπάρχει, πώς ακριβώς φαίνεται στις πολιτικές που σχεδιάζει και ακολουθεί η Ε.Ε. ως σύνολο και σε κάθε χώρα ξεχωριστά; Αν υπάρχει, γιατί τότε έχουμε τόσο τεράστιες ανισότητες από χώρα σε χώρα; Γιατί ο βασικός μισθός στη Βουλγαρία είναι 180 ευρώ και στο Λουξεμβούργο είναι 1900 ευρώ, ή στο Βέλγιο 1500 ευρώ;
Κοιτάξτε να δείτε τι νομίζω ότι συμβαίνει. Αν διαβάσει κανείς τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι κομμάτι της Συνθήκης της Ε.Ε.. θα πει ότι η Ευρώπη είναι το ιδανικό μέρος να ζει κανείς. Είναι ο παράδεισος των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Όμως, αυτός ο Χάρτης ισχύει μόνο στα λόγια. Κι όταν κανείς διαπιστώνει ότι από ένα συγκεκριμένο μέτρο λιτότητας που επιβάλλει η Ε.Ε. παραβιάζεται κάποιο από τα βασικά δικαιώματα του Χάρτη, τότε οι υπηρεσίες της Κομισιόν, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και των άλλων ευρωπαϊκών οργάνων μας δίνουν μια πονηρή απάντηση: Α, μας λένε, η τήρηση των δικαιωμάτων που βασίζονται στον Χάρτη είναι ευθύνη των κρατών, όχι δική μας.
Θα σας πω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Έχουμε καταθέσει πολλές ερωτήσεις προς την Κομισιόν με αφορμή συγκεκριμένα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν μέσω των μνημονίων. Ρωτήσαμε, για παράδειγμα, πώς είναι δυνατό η Κομισιόν ως μέλος της τρόικας να ζητάει να κοπούν οι δαπάνες για τα επιδόματα των αναπήρων ή τα κονδύλια που προορίζονται για τα φάρμακά τους, τη στιγμή που με τα μέτρα αυτά παραβιάζονται τα δικαιώματα των αναπήρων που πηγάζουν από τον Χάρτη, η από τη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για τα άτομα με αναπηρία. Το τρικ της Κομισιόν στην απάντησή της είναι πως ο σεβασμός αυτών των δικαιωμάτων είναι ευθύνη της κυβέρνησης, όχι των ευρωπαϊκών θεσμών. Καταλαβαίνετε την υποκρισία και την κοροϊδία που υπάρχει σε αυτές τις απαντήσεις.
Όμως, δεν θέλω να μηδενίζω τα πράγματα. Ανεξάρτητα από τις καλές ή κακές προθέσεις, η αλήθεια είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι σήμερα μόνο πολύ περιορισμένα έχει μια κοινή κοινωνική πολιτική. Κι αυτό γιατί οι βασικές πλευρές της κοινωνικής πολιτικής- δηλαδή η ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, η προστασία των εργαζόμενων και των ανέργων, η κοινωνική ασφάλιση, η υγεία, η πρόνοια για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, παιδεία και η κατάρτιση- είναι αρμοδιότητα των κρατών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο βοηθητικά μπαίνει με δικές της πολιτικές σε αυτές τις αρμοδιότητες. Για παράδειγμα, υπάρχει το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο μέσω του οποίου χρηματοδοτούνται προγράμματα στήριξης των ανέργων και κοινωνικής πρόνοιας. Είναι ένας φορέας, ένα ταμείο που μας δίνει κάποια εικόνα για το τι είδους ενιαία, ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική έχει στο μυαλό της η ηγεσία της Ε.Ε. Υπάρχουν κάποια καλά στοιχεία σε αυτά τα προγράμματα που αξίζει να αξιοποιήσει κανείς. Όμως, ποια είναι η γενική φιλοσοφία τους; Δυστυχώς, η αντίληψη που τα διαπερνάει είναι σε μεγάλο βαθμό νεοφιλελεύθερη. Τι εννοώ; Θα το πω με ένα παράδειγμα. Για τη στήριξη των ανέργων έχουν σπαταληθεί πολλά δισεκατομμύρια στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, είχαν ελάχιστη επίδραση στην ανεργία. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Γιατί; Η Κομισιόν λέει ότι τα προγράμματα πρέπει να δίνουν οπωσδήποτε κατάρτιση, να δίνουν στους ανέργους νέες δεξιότητες, να ενισχύουν την κινητικότητά τους από τον ένα κλάδο στον άλλο, από τη μια περιοχή στην άλλη, ακόμη και από τη μια χώρα στην άλλη. Ποιο είναι το πρόβλημα με αυτά τα προγράμματα; Αντιμετωπίζουν την ανεργία σαν πρόβλημα και φταίξιμο του ίδιου του ανέργου, όχι σαν αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης και της τεράστιας καταστροφής θέσεων εργασίας. Ειδικά στην Ελλάδα το πρόβλημά μας δεν είναι ότι οι άνεργοι έχουν φτωχές γνώσεις και δεξιότητες, αλλά ότι μέσω των μνημονίων χάθηκε σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ και καταστράφηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας. Έχουμε πολύ ειδικευμένους νέους εργαζόμενους, με πολύ καλά πτυχία και γνώσεις που αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Τι θα τους προσφέρει η κατάρτιση, πολλές φορές σε πράγματα που τα ξέρουν καλύτερα και από τους εκπαιδευτές τους; Δυστυχώς, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο τα προγράμματα κατάρτισης έγιναν ένας μηχανισμός κερδοσκοπίας και κατασπατάλησης πολλών δισεκατομμυρίων.
Επομένως, τα βασικά προβλήματα με το λεγόμενο «Κοινωνικό Πρόσωπο της Ευρώπης» είναι δύο:
Πρώτον, ότι δεν υπάρχει πραγματικά μια κοινή ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική, το ίδιο υποχρεωτική και δεσμευτική για όλα τα κράτη μέλη, όπως είναι η οικονομική και δημοσιονομική πολιτική που επιβάλλεται μέσω του Σύμφωνου Σταθερότητας.
Και δεύτερον, επειδή το Σύμφωνο Σταθερότητας και οι άλλες συμφωνίες που προστέθηκαν σε αυτό στη διάρκεια της κρίσης βασίζεται στον κανόνα της λιτότητας, των μηδενικών ελλειμμάτων και των πλεονασμάτων δεν μένουν πολλά περιθώρια για μια ενιαία, πραγματικά κοινωνική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το χειρότερο είναι ότι η λιτότητα που επιβάλλεται από αυτό το νεοφιλελεύθερο Σύμφωνο συρρικνώνει και διαλύει και ό,τι καλό υπήρχε σαν κοινωνική πολιτική στα κράτη μέλη. Αυτό που ονομάζουμε «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο», και για το οποίο λέμε ότι είμαστε περήφανοι ως Ευρωπαίοι, είναι μερικοί πολύ καλοί κανόνες που ίσχυαν στα κράτη μέλη, ιδιαίτερα στις πιο πλούσιες χώρες αλα και οι πρώην σοσιαλιστικές χώρες όπου ηταν πολυ καλα οργανωμένοι το σύστημα υγείας και το σύστημα παιδείας , προστασίας και εκπαίδευση εργαζομενων .Ήταν το πολύ ισχυρό και διάσημο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Βρετανίας. Ήταν το πολύ ισχυρό σύστημα συλλογικών συμβάσεων στη Γαλλία. Ήταν οι μεγάλες εξουσίες που είχαν τα συνδικάτα στο Βέλγιο, μαζί με τις ισχυρές Επιθεωρήσεις Εργασίας, να ελέγχουν αν εφαρμόζονται σωστά η εργατική νομοθεσία και η νομοθεσία για την υγιεινή και ασφάλεια. Ήταν τα πολύ καλά επιδόματα ανεργίας και η καλή κοινωνική ασφάλιση που είχε η Γερμανία. Όλα αυτά, όμως, συρρικνώνονται και διαλύονται με βάση τον κανόνα της κρίσεις και της λιτότητας . Δείτε τι γίνεται εδώ και τέσσερις μήνες στη Γαλλία. Η μεταρρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας έχει ξεσηκώσει, και πολύ δίκαια, τους Γάλλους εργαζόμενους και τους νέους που βλέπουν ότι το εργασιακό τους μέλλον είναι ένα μέλλον σχεδόν χωρίς καθόλου δικαιώματα. Αυτή η μεταρρύθμιση είναι το τίμημα που καλούνται να πληρώσουν οι Γάλλοι εργαζόμενοι για να πετύχει – υποτίθεται- η χώρα τους καλύτερη «ανταγωνιστικότητα» και μηδενικά ελλείμματα. Κι αυτή η μεταρρύθμιση, που στην πραγματικότητα είναι κατάργηση μιας καλής εργατικής νομοθεσίας, έχει τις ευλογίες και της Κομισιόν. Ο πρόεδρός της, ο κ. Γιούνκερ, το έχει πει καθαρά: «Είναι το ελάχιστο που έχουμε να κάνουμε στην Ευρώπη».
Φτάνουμε, λοιπόν, σε ένα βασικό συμπέρασμα σε σχέση και με τον τίτλο που είχαμε δώσει για την ομιλία μου γι’ αυτή την εκδήλωση: «Οι κοινωνικές πολιτικές που σχεδιάζει η Ε.Ε. σε αντίθεση με τις πολιτικές λιτότητας που επιβάλει στα κράτη μέλη».— Βρίσκονται πραγματικά σε αντίθεση; Η απάντησή μου είναι «όχι». Βρίσκονται στην ίδια λογική και στην ίδια κατεύθυνση. Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και δυστυχώς οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, έχουν την ίδια αντίληψη για τις κοινωνικές πολιτικές και τα κοινωνικά δικαιώματα: τις βλέπουν σαν κόστος, τις βλέπουν σαν εμπόδιο στην ανταγωνιστικότητα, λένε στους ανθρώπους ότι για τα υψηλά δημόσια χρέη φταίνε οι συντάξεις τους, τα επιδόματα ανεργίας ή τα επιδόματα πρόνοιας, οι δαπάνες της υγείας και οι μισθοί τους. Το ότι από το 2008 έχουν δώσει πάνω από 3 τρισεκατομμύρια ευρώ για να σώσουν τις τράπεζες δεν φταίει.
Η λιτότητα που επιβλήθηκε στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες μέσα από τα μνημόνια είναι ακριβώς στην ίδια λογική. Διαφέρει μόνο στην έκταση και στο μέγεθος. Σε καμιά άλλη χώρα μέσα σε πέντε χρόνια δεν επιβλήθηκε τέτοιας έκτασης λιτότητα, πάνω από 70 δισεκατομμύρια πρόσθετοι φόροι και περικοπές δαπανών. Το τι επιπτώσεις είχε αυτό στα εισοδήματα, στην υγεία, στις συντάξεις, στην προστασία των ανέργων και των ευάλωτων ομάδων, στους αναπήρους, το γνωρίζουμε. Έχει όμως σημασία να πούμε επιπλέον κάτι: είναι μεγάλο ψέμα αυτό που λένε συχνά η Κομισιόν και η ΕΚΤ ότι ως μέλη της τρόικας ή του κουαρτέτου τώρα πια, δεν ενδιαφέρονται για το είδος των μέτρων λιτότητας που επιβάλλονται. Τους ενδιαφέρει μόνο να βγαίνουν τα νούμερα, λένε. Είναι καθαρό ψέμα και αφορά κυρίως την κοινωνική πολιτική. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που έγινε με τις εργασιακές σχέσεις. Με την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και τη μείωση του κατώτατου μισθού. Ήταν δική τους απαίτηση και εισήγηση, μαζί φυσικά με το ΔΝΤ, και έχει δημιουργήσει αληθινή ζούγκλα στην αγορά εργασίας, έχει αυξήσει τις παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας, έχει αυξήσει την απλήρωτη, τη μαύρη και την ανασφάλιστη εργασία. Δυστυχώς, αυτό αποκαλύπτει την αληθινή τους αντίληψη για την κοινωνική πολιτική.
Το χειρότερο όμως είναι κάτι άλλο. Είπα πιο πριν ότι βασική έλλειψη της Ε.Ε. είναι ότι δεν έχει ενιαία, δεσμευτική κοινωνική πολιτική. Έχει μόνο κοινούς κανόνες για την ενιαία αγορά και για την οικονομική και δημοσιονομική πολιτική. Η Κομισιόν και ο πρόεδρός της, ο κ. Γιούνκερ, είπαν από την αρχή της νέας τους θητείας ότι θέλουν να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και κοινωνικό πυλώνα, δίπλα στους άλλους. Δηλαδή, ένα ενιαίο πλαίσιο ελάχιστων κοινών κανόνων για τις εργασιακές σχέσεις, την προστασία της εργασίας, την κοινωνική ασφάλιση και την πρόνοια. Και πράγματι, τον περασμένο Μάρτιο η Κομισιόν παρουσίασε την πρότασή της για έναν «Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων». Δηλαδή, ένα κείμενο από είκοσι άρθρα που αναφέρονται στους ελάχιστους κοινούς κανόνες κοινωνικής πολιτικής. Θα λέγαμε ότι αυτό είναι ένα θαυμάσιο νέο. Επιτέλους, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αποκτήσει κοινή κοινωνική πολιτική, για να κλείσει κάπως η ψαλίδα που χωρίζει έναν Βούλγαρο από έναν Βέλγο εργαζόμενο, έναν Έλληνα ανάπηρο από έναν Σουηδό. Όμως, στη συνέχεια θα σας απογοητεύσω. Δυστυχώς, διαβάζοντας αυτή την πρόταση της Κομισιόν διαπίστωσα ότι αυτός ο Κοινωνικός Πυλώνας είναι μια εξίσωση δικαιωμάτων προς τα κάτω. Οι κανόνες για την εργασία υπηρετούν τη λογική της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας, οι κανόνες για την ασφάλιση και την πρόνοια βάζουν πάνω από όλα τις δημοσιονομικές ανάγκες κάθε οικονομίας και της Ευρωζώνης συνολικά. Δεν υπηρετούνται τα κοινωνικά δικαιώματα των ανθρώπων. Τα κοινωνικά δικαιώματα υπηρετούν την οικονομία και την αγορά.
Τέτοια κοινωνική Ευρώπη δεν νομίζω ότι ούτε μας λείπει ούτε τη θέλουμε. Πρεπει να εχουμε έναν πραγματικό Κοινωνικό Πυλώνα και θέλουμε ένα καινούργιο Σύμφωνο Σταθερότητας, Ανάπτυξης και Κοινωνικής Δικαιοσύνης. Δεν θέλουμε κοινωνική πολιτική που να υπηρετεί τη λιτότητα, αλλά οικονομική πολιτική που να υπηρετεί τα κοινωνικά δικαιώματα. Το δικαίωμα στην εργασία, στην κοινωνική προστασία, στην κοινωνική ασφάλιση, στην ισότιμη μεταχείριση, στις συνδικαλιστικές ελευθερίες, στον σεβασμό των μεταναστών και των προσφύγων. Κι αυτό που θέλουμε δεν είναι μια ιδιοτροπία της Αριστεράς. Είναι ένας μονόδρομος. Η Ευρώπη είτε θα γίνει πραγματικά κοινωνική, είτε θα διαλυθεί. Έχουμε πολλά μηνύματα πια ότι αυτό μπορεί να συμβεί, και δεν είναι μόνο το Brexit.
